مقدمه
اسب یا اسپ پستانداری است از خانواده ی اکوئیدا که از دیرباز در زمینه‌های کشاورزی، ترابری و همچنین در جنگ‌ها بسان ابزاری برای حرکت تند و ضربه زدن به سیستم‌های دفاعی دشمن از آن بهره گیری می‌شده است.
نام اسب همواره با واژه‌هایی مانند چابکی همراه بوده است. پیشینیان برای اسب‌های خود احترام بسیاری قائل بودند به گونه‌ای که صاحب اسب، نیاکان اسب نژادین خود را تا ۱۲ نسل پشت میدانست و به هنگام مرگ اسبش به شدت غمگین می‌شد. همچنین اسب را جانوری نجیب نیز می‌شناسند. ولی در هنگام خشم اسب نزدیکی به او بسیار خطرناک است.

نام اسب‌های گوناگون در زبان فارسی:
• باره یا بارگی، به اسب باربر گفته می‌شود.
• بالاد و بالاده، به اسب تندرو یا اسب یدکی گفته می‌شود.
• بوز، به اسب نیله (کبودرنگ) گفته می‌شود.
• توسن، اسب سرکش را می‌گویند.
• جُرده، به اسب اخته می‌گویند.
• چرمه، به اسب سپید یا اسبی که دست و پایش سپید باشد گفته می‌شود.
• خنگ، اسب سپید را می‌گویند.
• سمند، اسب زرد را می‌گویند.
• نَوَند، اسب تندرو را می‌گویند.
• یَکران، اسب نژاده و نجیب را گویند.
عمر خیام در کتاب نوروزنامه نام گونه‌های اسب را چنین بیان می کند:
• الوس چرمه، سرخ چرمه، تازی چرمه، خنگ، بادخنگ، مگس‌خنگ، سبزخنگ، پیسهٔ کمیت، کمیت، شبدیز، خورشید، گور سرخ، زردرخش، سیارخش، خرماگون، چشینه، شولک، پیسه، ابرگون، خاک‌رنگ، دیزه، بهگون، میگون، بادروی، گلگون، ارغون، بهارگون، آبگون، نیلگون، ابرکاس، باوبار، سپیدزرده، بورسار، بنفشه‌گون، ادس، زاغ‌چشم، سبزپوست، سیمگون، ابلق، سپید، سمند.

واژه‌شناسی
اسب را در پارسی میانه و اوستایی نیز اَسپ (asp)می‌گفتند. نامهای بسیاری از بزرگان ایرانی در روزگار باستان دارای پسوند -اسپ بوده است (مانند گشتاسپ، ارجاسپ، گرشاسپ، جاماسپ، لهراسپ و...)که نشان از اهمیت این جانور در میان ایرانیان است.در زبان سانسکریت این واژه به ریخت azva بوده که واژه سوار و اسوار نیز در زبان پارسی کنونی از همین ریشه‌اند. اسب برای اولین بار در آسیای میانه که بعدها تورکستان نام گرفت اهلی شده است سپس به دشتهای ایران و راه یافته است. در ایران باستان بویژه دوره هخامنشی اسب نقش بسیار زیادی داشت به اسبهای تربیت یافته پارس می گفتند عرب ها این کلمه را به فارس معرب کرده اند و آن را برای به معنی تیزرو و سوار کار ماهر به کار می برند. اسب حیوانی است که با سرما و شرایط سخت کوهستانی سازگار است بر خلاف شتر که با شرایط گرم و شن زار و سرزمین عربی سازگار بوده است. عربها برای اولین بار در دوره تجارت معروف به رحله شتا و صیف با اسب آشنا شدند و آن را بکار گرفتند.

تاریخچه
تاریخ تکامل اسب ها هنوز به طور دقیق مشخص نمی باشد. به طور مثال, زمان جدا شدن گونه های الاغ (اکووس آسینوس), اسب های وحشی (اکووس فروس) و گورخر ها و اسب های اهلی (اکووس کابالوس) معلوم نیست. همچنین مشخص نیست گونه ی اسب های اهلی حاصل انتخاب طبیعی هستند يا انتخاب مصنوعی توسط انسان. قدیمی ترین فسیل های مربوط به این گونه به هفت هزار سال پیش از میلاد باز می گردند. ابتدا اسب به منظور تهیه ی غذا شکار می شده است, ولی به مرور زمان انسان آن را به فرمان خود در آورد و برای تهیه ی شیر و گوشت, و نیز حمل و نقل, آن را پرورش داد. قدیمی ترین آثار رام کردن اسب ها در اروپای شرقی، شمال قفقاز و آسیای مرکزی یافت شده اند. پرورش و تربيت اسب ها به مرور زمان اهمیت ویژه ای يافت و انسان به درساژ و اصلاح نژاد پرداخت.

نژاد های مختلف
نژاد های اسب بسيار فراوان و متفاوت است. این فراوانی حاصل آميختگی اسب ها توسط انسان, و نیز انتخاب طبیعی می باشد. به طور کلی اساس جدا کردن اسب ها از پونی ها, قد آن ها می باشد. قد اسب (بلندی جدوگاه) بايد از ۴۸/۱ متر بیش تر باشد. با اين وجود استثنا نیز داریم (مثلاً فالابلا).
در اینجا لیست بعضی از نژاد های اسب را مشاهده می کنيد.

- اصیل عرب: گذشته ی این نژاد هنوز به درستی شناخته نشده است, ولی بی تردید این نژاد بسیار بسیار قدیمی است و از خاور میانه و نواحی بیابانی یا نیمه بیابانی این منطقه ریشه گرفته است. طی تلاش ساسانیان در پرورش و اصلاح این نژاد, اسب های اصیلی به وجود آمدند که به خاطر چابکی و مقاومتشان مایع حیرت شدند. این نژاد در تاریخ برای اصلاح نژاد و مقاوم کردن اسب ها بسيار مورد آمیزش قرار گرفت. نژاد اسب های اصیل انگلیسی از آمیزش اسب های عرب با اسب های محلی (انگلیسی) ریشه می گیرد. خون این نژاد امروزه تقریباً در رگ های همه ی نژاد های سبک وزن جاری است.
زندگی دشوار در بیابان های خشک باعث شجاعت و مقاومت حیرت برانگیز و تند پایی و صبوری این نژاد شده است. زندگی او در کنار یا حتی داخل چادر با بادیه نشینان نیز باعث خو گرفتن آن با انسان و دلبستگی و اعتماد به او شده است.

قد این اسب ها بین ۱.۴۵ تا ۱.۵۵ متر است. آن ها می توانند هر رنگی داشته باشند ولی ابلق نیستند. رنگ مشکی نیز در آنان بسیار نادر است. مو های اسب عرب نرم و ابریشم مانند است. یکی از خصوصیات آن دمش است که بالا نگه داشته شده است (حتی به هنگام حرکت). از خوصوصیات دیگر آن سر کوچک و برجسته, گردن بلند و کمانی, کمر کوتاه, کپل بالا و افقی و پاهای ظریف و محکم آن است. پوست اسب عرب نازک و حساس است, به طوری که رک های آن به خصوص در سر, مشخص هستند. پیشانی آن صاف است سوراخ های بینی آن بسیار باز می باشد. به علاوه, اسب عرب بر خلاف دیگر نژاد ها ۱۷ دنده و ۵ مهره ی کمری دارند (به جاب ۱۸ دنده و ۶ مهره ی کمری).
اسب عرب در رشته های ورزشی که در آن ها مقاومت اهمیت ویژه ای دارد رایج اند و در مسابقات جهانی مقام هی اول را ازان خود می کنند. در مسابقات پرش نیز از آنان استفاده می شود (با وجود قد نسبتاً کوتاهشان). در مسابقات درساژ و کنکور های زیبایی نیز این اسب ها به دلیل وقار و ظرافت اندام, خواستار فراوانی دارند.

- اصیل انگليسی (تروبرد Thoroughbred): این نژاد دیرینه ی طولانی ای ندارد و از آمیزش اسب های اصیل عربی با اسب عای محلی در انگلستان به وجود آمده است. بلندی جدوگاه اسب های اصیل انگلیسی بین ۱.۶۵ تا ۱.۸۰ متر است. اسبان این نژاد تیز پا ترین اسب های دنیا هستند و از آن ها در مسابقات اسب دوانی به خصوص مسابقات تاخت و مسابقات درساژ و پرش استفاده می شود. این اسب ها نسبتاً حساس, زودشکن و عصبی هستند, که با توجه به تقلا و ریسکی که حین مسابقات می کنند قابل توجیه است. رنگ بدن آن ها نیز معمولاً کهربایی, کهربایی تیره, خاکستری و سیاه است. رنگ های ابرش و طلایی نیز در آن ها دیده می شود. رنگ سفید بسیار نادر است. گردن و پاهای این نژاد بسیار کشیده می باشد.

- کوارتر(Quarter): این نژاد آمریکایی بوده و از آمیزش نژاد های عرب، بارب و اسپانیایی به وجود آمده و با آمیزش با اسب های اصیل انگلیسی اصلاح یافته است. قد متوسط آن حدود ۱.۵۰ متر است. سر آن کوچک و مثلث شکل است و بدنی عضلانی دارد. سرعت این اسب در مسافت های کوتاه بالاست و در مسابقات وسترن و رودئو مورد استفاده بسیار قرار می گیرد. تقریباً همه ی رنگ ها در این نژاد دیده می شوند.

- آپالوسا: این نژاد به اسب های سرخ پوست معروف است. زیرا برای اولین بار توسط آن ها پرورش داده شده اند. آپالوسا نیز نامی است که از رودخانه ای به نام پالوس، نزدیک یکی از قبایل سرخ پوست گرفته شده است.
خصوصیت بارز این نژاد لکه های رنگی روی بدن آن است. این لکه ها به شکل ها و رنگ های مختلف بر روی زمینه هایی با رنگ های متفاوت قرار دارند. به همین دلیل اسب های این نژاد از نظر ظاهری بسیار متنوع می باشند. بلندی جدوگاه این اسب ها بین ۱.۴۲ تا ۱.۶۳ متر می باشد. این اسب دارای سینه ای پهن و کمری کوتاه است. یال و دم این نژاد خیلی پر پشت نمی باشد.

- فالابلا:  با این که فالابلا از نظر قد پونی محسوب می شود, ولی به دلیل ریشه های نژادش در لیست اسب ها قرار می گیرد. این نژاد به احتمال قوی از آميزش اسب های اصیل انگلیسی با شتلند ها (Shetland) به وجود آمده است. قد فالابلا حدود ۷۸ cm است و به نوعی یک اسب مینیاتوری محسوب می شود. با این وجود, نسبت به قد کوتاهش از توان بدنی بالایی برخوردار است.

- شاير(Shire): این نژاد از شمال انگلستان ریشه می گیرد و بزرگ‌ترین نژاد اسب است. قد شایر ها به ۲ m نیز می رسد. وزن آن هم حدود ۱ تن می باشد. این نژاد نيز بسیار قدیمی بوده و نام آن توسط سزار هزاران سال پیش در ماجرای جنگ های گالی (Gaules) آمده است. رنگ شایر ها معمولاً سیاه بوده, ولی به رنگ کهربایی با لکه هایی سفید در پاها یا سر نیز دیده می شوند. بدن آن ها بسيار عضلانی و قوی است و از آن ها برای کشیدن درشکه يا گاری استفاده می شد.این نژاد بسیار آرام, مهربان و مطیع می باشد.

- اصیل اسپانیایی(آندالوزین Andalusian): این نژاد قدیمی از منطقه ای به نام «اَندَلُس» در اسپانیا ریشه می گیرد. قبل از قرون وسطی، این اسب ها به دلیل چابکی و نرمی حرکات، در جنگ ها بسیار مورد استفاده قرار می گرفتند. در قرون وسطی، به دلیل سنگینی سلاح های جنگی، اسب های درشت هیکل تر ترجیح داده می شدند تا این که با رنسانس نرمی و سبکی حرکات این اسب ها دوباره مورد توجه قرار می گیرد. امروزه از این نژاد به خصوص در نمایش ها و سیرک ها استفاده می شود.
بلندی این اسب ها بين ۱.۵۵ تا ۱.۶۵ متر است و معمول ترین رنگ آن ها خاکستری است. رنگ آن ها با بالا رفتن سن به تدریج روشن تر می شود. پال اسبان اصیل اسپانیایی بلند و حالت دار است.

- فریزین (Friesian): فریزین از جمله قدیمی ترین نژاد های اسب هاست. استخوان های سه هزار ساله ی آن در اروپا در هلند کنونی یافته شده اند. ابتدا از فریزین برای کشیدن گاری استفاده می شد. در قرون وسطی به دلیل ظاهر و وقار و حرکات شاهانه اش در دوئل برای از رو بردن حریف استفاده می شد.
قد متوسط فریزین بین ۱.۵۵ تا ۱.۶۵ متر است. بعضی ار فریزین ها به ۱.۷۵ متر نیز می رسند. رنگ آن ها همیشه سیاه یک دست است, مگر در صورت آمیزش. به همین دلیل به مروارید سیاه معروفند. پال و دم آن ها نیز مشکی, بلند و مجعد یا حالت دار است. حرکات این اسب, به خصوص به هنگام یورتمه بسیار با وقار است. رفتار این اسب ها به طلا معروف است, زیرا بسیار قابل اعتماد هتند و به صاحب خود دلبستگی زیادی دارند. همچنین در بسیاری از مسابقات مثل درساژ بسیار خوب عمل می کنند.

- انگليسی-عرب: این نژاد فرانسوی می باشد که با آمیزش اسب های اصیل عرب و انگلیسی اصلاح یافته است. اسب اصیل عرب علاوه بر زیبایی و وقار, به این نژاد مقاومت و انعطاف و نرمی در حرکات بخشیدع است؛ در حالی که اسب اصیل انگلیسی قد آن را افزایش داده و سرعت آن را بالا برده است.
قد اسب انگليسی-عرب حدود ۱.۶۶ متر است و به هر رنگی دیده می شود, ولی کهربایی, کرنگ و خاکستری متداول ترند. امروزه از این اسب ها در مسابقات پرش, استقامت و درساژ استفاده می شود.

- پینت (Paint): این نژاد از نژاد کوارتر ها می باشد, با این تفاوت که این اسب ها ابلق هستند. قد آن ها بین ۱.۴۸ تا ۱.۶۰ متر است. خصوصیات آن ها بسیار به کوارتر ها شبیه است.

بارب (Barb): این نژاد بسيار قدیمی می باشد و از آفریقای شمالی ریشه می گیرد. به این نژاد حدود دو هرار سال پیش در کتاب های رومی اشاره شده است. از آن زمان تعداد زيادی بارب به اروپا به خصوص انگلستان برده شد. ریشه ی بسیاری از نژاد های امروزی از جمله اصیل اسپانیایی به نژاد بسیار قدیمی بارب ها بر می گردد. از این اسب امروزه برای اصلاح اژاد بسيار استفاده می شود.
اسب های این نژاد دارای سری بلند, گردنی متوسط و شانه هایی پهن هستند. مو های يال و دم این اسب ها پرپشت بوده و سم های آن ها سخت می باشند. قد متوسط آن ها حدود ۱.۵۵ متر است. رنگ آن ها نیز معمولاً خاکستری, کهربایی, کهربایی تیره و سیاه می باشد. بارب ها اسبانی آرام, شجاع, مقاوم و سریع هستند, به همین دلیل از آن ها خیلی در مسابقات غیر دو استفاده می شود. این حیوان در شرایط بیابانی بسیار مقاوم است.