مسأله کاهش وزن در اسب از مواردی است که دست اندرکاران امور اسب پی در پی با آن مواجه می شوند زیرا بیش از یکصد سبب گوناگون برای کاهش وزن در اسبها و کره اسبها وجود دارد که ممکن است بخاطر سپردن تمامی علل تشخیص های اختراقی در حین مطالعه اسب مبتلا به کاهش عارضه وزن برای دامپزشک دشوار باشد. یک راه منطقی برای بیاد آوردن این علل آن است که آنها را به سه دسته عمده تقسیم بندی نماییم.

مکانیسمهای پاتوفیزیولوژیک اساسی در کاهش وزن عبارتند از:
1 ) جذب ناکافی یا به مصرف رساندن مواد غذایی نامرغوب
2 ) افزایش سوخت و ساز بدن و  یا نیاز به انرژی بیشتر
3 ) عملکرد غیر مؤثر یا ناقص عضو

این مطالب علل کاهش گوناگون وزن در اسب و نیز مراحلی که دامپزشک باید طی کند تا به یک تشخیص مطلوب برسد مورد بحث قرار می دهد.

• بررسی مکانیزمهای پاتوفیزیولوژیک در کاهش وزن
1 ) جذب ناکافی یا مصرف ناقص غذا: شرایطی بسیار همچون روشهای نامناسب مدیریتی می تواند منجر به جذب ناکافی یا مصرف ناقص غذا گردد. برای مثال اگر به هنگام غذا خوردن بین اسبها رقابت وجود داشته باشد احتمال دارد یکی از اسبها به اندازه کافی غذا دریافت نکند. عدم توانایی در تغذیه کامل و مناسب نیز ممکن است به این امر بیانجامد که حیوان نتواند به اندازه کافی از غذا استفاده کند  این عدم توانایی ممکن است بر اثر مشکلات مربوط به دهان باشد از جمله موجی شکل قرار گرفتن دندانهای آسیا در اثر سائیدگی ناهماهنگ و افتادن بعضی از دندانها و ناهماهنگی و ردیف نبودن دندانها  و سایر مشکلات اکتسابی و مادرزادی دهان و دندان و یا انسفالومالاسی نیگروپالیدال(انسفالومالاسی به معنی بروز تغییرا ت بارز درسیستم اعصاب مرکزی می باشد که نوع نیگروپالبدال آن در اسب در اثر خوردن گیاه خاصی می تواند ایجاد شود که به دلیل فلج دهان و حلق منجر به بی اشتهایی کامل دام می شود.). استفده از غذاهایی که از نظر کیفی در سطح پایینی هستند و یا غذاهای کپک زده احتمالاً  منجر به امتناع دام از غذا خوردن می گردد. غذاهای نامرغوب که فاقد انرژی  و پروتئین و یا مواد  معدنی و ویتامینها به اندازه کافی باشد موجب بروز عوارض ناشی از فقر غذایی می شوند.
2 ) افزایش میزان سوخت و ساز بدن: تمرینات سنگین و سرمای محیط و شیرواری می توانند  نیاز به انرژی در اسب را افزایش دهند نئوپلازی ( نئوپلازی نوعی روند بیماری است که با تزاید کنترل نشده سلولی منجر شونده به یک توده یا تومور ، مشخص می‌شود)و نارسایی حاد عضوی و جراحات ضربه ای و دردهای شدید و مسمومیت عفونی و حالات التهابی از جمله پونومونی(نوعی التهاب عفونی) نیز می توانند موجب میزان افزایش سوخت و ساز در بدن شوند. واسطه های التهابی که در بعضی از این حالات ایجاد می شوند ممکن است به طور زیانباری استفاده از مواد غذایی را  به وسیله کاهش کارایی متابولیکی از طریق چرخه های غیر مفید سوخت و ساز در بدن تحت تأثیر قرار دهند. چنانچه توده ای از بافت التهابی یا سرطانی به حد کافی بزرگ باشد  اغلب اوقات ممکن است انحراف قابل توجهی در مسیر مواد مغذی از سوی بافت های سالم به سوی اینگونه بافت ها روی دهد.
3 ) عملکرد غیر مؤثر یا ناقص عضو: بیماریهایی هستند که در اثر عملکرد ناقص میان نارسایی عضوی از بدن همچون نارسایی مزمن قلبی، کلیوی، کبدی، به وجود می آیند و مؤثر در کاهش وزن اسب می باشند.

- بیماریهای مزمن قلبی:
بیماریهای قلبی شاید همیشه با کاهش وزن همراه نبوده اما گاهی کاهش وزن اسب در شرایط مزمن مثل نارسایی احتقانی قلب - اندوکاردیت(اندوکاردیت ، التهاب عفونی لایه اندوکاردیوم یا همان لایه داخلی قلب است) یا فیبریلاسیون دهلیزی دیده می شود.

- بیماری مزمن کلیوی :
بیماری داخلی کلیه در اسبها نادر است به هر حال بیماری کلیوی در اسبها هر علتی که داشته باشد همیشه با کاهش وزن و تعدادی نشانه های آشکار درمانگاهی همراه است حالت ازوتمی و افزایش در غلظت سرومی اوره و کراتنین(نوعی پروتئین) باعث می شود بررسی دقیق تری روی عملکرد کلیه به دست آید.

- بیماریهای مزمن کبدی :
بیماریهای مزمن کبدی همچون مسمومیت با گیاهان سمی یا سیروز کبدی پیش رونده در غیاب نشانه های کلینیکی آشکار می تواند با کاهش وزن مزمن همراه باشد.

- بیماریهای مزمن روده ای و سوء جذب :
بیماریهای التهابی مزمن روده ای با علل متفاوت منجر به سوءجذب شده و باعث لاغری پیش رونده می شود.

- لنگش :
التهاب بافت مورق سم بیماری استخوان ناویکولار، قره قوش (splints)، آسیب به لایه های سم به دلیل قدم گذاشتن روی شئ تیز یا بیماری مفصلی مزمن می تواند لنگش ایجاد کرده که غالباً می تواند  در اندام حرکتی قدامی یا خلفی اتفاق افتد به هر حال این شرایط می توانند باعث کاهش وزن چشمگیر در اسب باشند مخصوصاً زمانی که درد به صورت درمانگاهی آشکار شود.
در موارد نادر بیماریهای سیستمتیک مثل لیتوسپیروز(نوعی بیماری باکتریایی که در اثر تماس با آب خاک آلوده به ادرار پستانداران بروز می کند)، بروسلوز(که نامهای دیگر این بیمار عبارتند از تب آبورتوس، سقط جنین واگیر، تب متناوب، بیماری بانگ، تب مالت که این بیماری  در حیوانات معمولاً از طریق آمیزشی و یا بلع مواد و نسوج آلوده و یا شیر صورت می گیرد و پیشگیری از بیماری بروسلوز می تواند با به کار بردن واکسن زنده تخفیف حدت یافته بروسلا،  انجام گیرد)، عفونت هرپس ویروس(تبخال تناسلی) می تواند با کاهش وزن در غیاب نشانه های خاص دیگر همراه باشد.
آلودگیهای انگلی شدید ازجمله وجود تعداد زیادی از استرونژیلوسهای(نوعی کرم لوله ای) بالغ و مهاجر می تواند با فقر غذایی همراه باشد ولی در هر صورت بیشتر اسبها بار انگلی سنگین را تحمل کرده بدون کاهش وزن مگر اینکه آسیب روده ای پیش آید.

• تشخیص علل کاهش وزن در اسبها
پس از بررسی علل اجمالی کاهش وزن در اسبها، در ادامه روند تشخیص و مراحل معاینات درمانگاهی و آزمایشگاهی را جهت رسیدن به عامل اصلی کاهش وزن حیوان در میان عوامل متعدد، مورد مطالعه قرار می دهیم.

1 ) گرفتن تاریخچه
2 )  انجام معاینات فیزیکی
3 ) به کار گیری روشهای تشخیص تکمیلی

• گرفتن تاریخچه :
همانند مطالعه و بررسی اکثر موارد درمانگاهی، در ارزیابی وضعیت اسبی که با مسأله کاهش وزن روبروست اولین کار به دست آوردن تاریخچه کامل از بیمار است. ابتدا باید به وضع ظاهری اسب توجه نمود سپس سعی در تشخیص اینکه حیوان به چه میزان و با چه سرعتی وزن کم کرده است پرداخت. وقتی که یقین حاصل شد که اسب دچار عارضه کاهش وزن است باید به نکاتی از تاریخچه حیوان توجه کرد که می تواند در تشخیص عامل بیماری و همچنین در تشخیص تفریقی در بین دسته عواملی که احتمالاً وقوع آنها از سایرین است کمک نماید.

• سؤالاتی که باید برای بدست آوردن سابقه اسب مبتلا به عارضه کاهش وزن پرسیده می شود.
1 ) آیا اسبها برای بدست آوردن غذا با همدیگر رقابت دارند؟
2 ) آیا اسب می تواند غذا به دست آورد؟ (مثلاً لنگش شدید باعث ناتوانی در دسترسی به علوفه و چریدن می شود)
3 ) آیا در شرایط نامناسب آب و هوایی سرپناه مناسبی برای حیوان وجود دارد؟

• نوع استفاده از اسب
1 ) اسب به چه شدتی تمرین داده می شود؟
2 ) وضعیت تولید مثلی حیوان چگونه است؟ (آبستن یا شیروار است)

• تغییر در شرایط نگهداری
1 ) قبل از وقوع کاهش وزن آیا اسب شرور به گله اضافه شده است؟
2 ) آیا قبل از وقوع کاهش وزن افزایش در سطح تمرینات حیوان وجود داشته است؟

• رژیم غذایی(نوع و کیفیت غذا)
1 ) برنامه غذایی چگونه است؟
2 ) کیفیت غذا در چه سطحی است؟
3 ) ترکیب جیره از نظر مواد غذایی چگونه است؟
4 ) آیا غذا دهنده به اسبها راجع به نوع و مقدار مورد نیاز از هر قسم ماده غذایی آگاهی دارد؟

• غذا خوردن
1 ) آیا حیوان در حین دویدن با مشکلی روبروست؟
2 ) آیا در بلع اشکالی وجود دارد؟
3 ) آیا کم اشتها یا بی اشتها است؟

• مشکلات دیگر غیر از کاهش وزن
- آیا اسب اسهال دارد؟
- آیا افزایش تعداد تنفس و یا اختلال تنفسی دارد؟
- آیا دچار تکرر ادرار و تشنگی زیاد است؟
- آیا دلدرد دارد؟

غذای دام باید به نحو مطلوبی بازرسی و طرز تغذیه نیز مشاهده شود بنابراین مزیتی که دامپزشک سیار ( دامپزشکی که برای ویزیت بیمار به محل می رود) دارد آن است که امکان بازرسی وضعیت غذا، طرز تغذیه کردن و محل استراحت دام مستقیماً توسط دامپزشک وجود دارد. دامپزشک نباید تصور نماید که دامدار راجع به کیفیت علوفه ای و مواد دانه ای مطلع است و بایستی درخواست آزمایش غذایی دام را بنماید.
در موارد خاصی که بیش از یک اسب کاهش وزن نشان دهد تجزیه غذا و مطلع شدن از ترکیبات غذا (ویتامینها و املاح) سودمند می باشد و از این طریق کمبودهای موجود در محتوای انرژی، پروتئین و مواد مغذی ضروری می تواند مشخص شود.
دامپزشک باید مشخص کند که آیا قبل از وقوع کاهش وزن، تغییری در شرایط نگهداری یا نوع استفاده از اسب وجود داشته است یا خیر. این تغییرات می تواند شامل یک یا چند مورد از حالات زیر شود:

1 ) افزایش سطح یا نوع تمرین
2 ) ورود اسب جدید به گله که سایرین قویتر باشد
3 ) شیروار شدن
4 ) استفاده از علوفه یا مواد دانه ای جدید
5 ) تغییر محل نگهداری

بایستی از صاحب دام راجع به هرگونه مسئله غیر عادی دیگری به غیر از کاهش وزن سؤال نمود این حالت غیر عادی ممکن است شامل اسهال، نوشیدن آب فراوان، افزایش فعالیت تنفسی یا سرعت در تنفس، تب و یا دلدرد باشد. اینگونه علایم بالینی ممکن است نمایانگر یک بیماری اولیه از قبیل نارسایی کلیوی (تکرر ادرار یا تشنگی زیاد) یا بیماریهای عفونی التهابی (پنومونی)، بیماریهای التهابی روده و یا آبسه های موجود در محوطه بطنی باشد.

• انجام معاینات فیزیکی
مرحله بعدی در ارزیابی اسب مبتلا به عارضه کاهش وزن، معاینات فیزیکی است.
یک معاینه کامل باید بر روی همه اسبهایی که دچار لاغری شده اند انجام پذیرد زیرا چنین بیمارانی ممکن است بیش از یک مشکل داشته باشند. هر نکته در تاریخچه که به وجود یک بیماری اولیه اشاره کند باید در هنگام معاینات فیزیکی مورد توجه قرار گیرد. مثلاً دامدار مشاهده کرده که اسب سرفه داشته یا به سختی تنفس می کرده است آنگاه ارزیابی کامل دستگاه تنفس توصیه می شود.
ملامسه از طریق رکتومیکی از روشهای مهم معاینات فیزیکی بر روی حیوان است که در عمل توش رکتال ممکن است در بعضی موارد توده هایی نظیر آبسه ها یا تومورها در محوطه بطنی لمس گردد.
ضخیم شدن جدار روده، بزرگ شدن غده های لنفاوی مزانتریک، چسبندگی های درون محوطه شکمی می تواند ملامسه شود همچنین مدفوع اسب نیز برای یافتن شواهدی دال بر وجود اسهال و یا وجود شن در آن مورد مشاهده عینی قرار گیرد.
شنیدن صدای قلب و بررسی پارامترهای درمانگاهی همچون ادم ایجاد شده، رنگ غشاء موکوسی، زمان پاره شدگی مویرگی، تعداد ضربان قلب و نظم و شدت ضربان، الکتروکاردیوگرافی و اکوکاردیوگرافی از جملع معاینات بالینی می باشند که جهت رسیدن به تشخیص صحیح . مناسب توصیه می شود.
گوش کردن به صداهای دستگاه گوارش و تنفس جهت پی بردن به علت کاهش وزن در دام نیز توصیه می شود.
یک نکته مهم در معاینه اسب مبتلا به کاهش وزن این است که باید تحلیل عضلانی و از دادن چربی بدن به صورت موضعی یا منتشر را از یکدیگر متمایز نمود زیرا دلایل تحلیل رفتن عضلانی به ویژه اگر به صورت موضعی باشد با دلایل کاهش وزن متفاوت است.
تحلیل عضلانی به صورت موضعی در نتیجه کم شدن فعالیت عضله در یک موضع خاص ظاهر خواهد شد مثالی که برای این حالت می توان آورد عدم تقارن عضلات سرینی که به هنگام مقایسه عضله متأثر شده با عضله قرینه اش در دو طرف مقابل که حالت طبیعی دارد آشکار می گردد.

• روشهای به کارگیری روشهای تشخیص تکمیلی:
اگر یافته های مشاهده شده در خلال معاینه فیزیکی به تعیین موقعیت روند بیماری کمک نماید در مرحله بعد می بایست کار با تمرکز بر آن روند ادامه یابد. مثلاً اگر اسبی با تاریخچه سرفه در معاینه با گوشی نیز افزایش تعداد تنفس و خس خس سینه داشته باشد اقدام بعدی در جهت تشخیص تکمیلی باید دربرگیرنده آزمایش سیتولوژیک خلط و کشت میکروبی آن، رادیوگرافی از سینه، تابلوی خون و تعیین میزان فیبرینوژن(نوعی پروتئین خونی است و یکی از مواد تشکیل دهنده پلاسمای خون) باشد.
نمونه خون باید برای تعیین نمودار خون، میزان فیبرینوژن، مشخصات شیمیایی (آزمایش fecal flotation برای بررسی تخم انگل - آزمایش fecal sedimentation برای وجود شن - آزمایش fecal occult blood test) ارسال گردد. این آزمایشات به تعیین وجود حالت التهابی یا عفونی کمک می کند. در اسبهایی با التهاب حاد ممکن است افزایش لکوسیت ها، نوترفیلها، منوسیتها، افزایش فیبرونوژن خون ظاهر شود. در حالات التهابی مزمن ممکن است شمارش افتراقی گلبولهای سفید و وضعیت طبیعی بازگردد ولی اغلب غلظت فیبرینوژن همچنان بالا می ماند و همچنین امکان به وجود آمدن کم خونی ناشی از بیماری های مزمن اسبهای مبتلا به حالات التهابی مزمن وجود دارد.

در اسبهای مبتلا به کاهش وزن ارزشمندترین آزمایشهای بیوشیمیایی سرم عبارتند از:
اندازه گیری کراتنین، ازت اوره خون، آنزیمهای کبدی، بیلی روبین، آلبومین و گلوبولین.
نتایج به دست آمده از تستهای آزمایشگاهی اولیه چگونگی به کارگیری روشهای تشخیصی بعدی را مشخص می کند مثلاً چنانچه حداقل اطلاعات اولیه افزایش مشخص فعالیت آنزیمهای کبدی را آشکار می کند ارزیابی بعدی ممکن است شامل اولترا سونوگرافی و بیوبسی کبد باشد.
اگر در مورد اسبی مشخص شد که حالت ازتمی و ایزوستنوریک دارد، در آن صورت آزمایشات باید در جهت تشخیص تفریقی این نارسایی مزمن و نارساییهای کلیه انجام پذیرد و این آزمایشات باید شامل اولترا سونوگرافی کلیه و اندازه گیری الکترولیتهایی که به مقادیر جزئی در ادرار ترشح می شود و میزان بعضی آنزیمها در ادرار باشد.
اگر چنانچه شکی نسبت به وجود یک روند التهابی بر اساس افزایش فیبرینوژن یا تعداد گلبولهای سفید وجود دارد نمونه گیری و بررسی مایع صفاقی و نیز رادیوگرافی از سینه الزامی است نمونه گیری از مایع جنب نیز ممکن است به منظور شناسایی کانون التهاب انجام شود.
چنانچه در یک یا هر دوی این حفرات (سینه و شکم) التهاب چرکی تشخیص داده شود مایعات نمونه برداری شده از آنها را باید جهت کشت میکروبی و تعیین حساسیت آنتی بیوتیکی به آزمایشگاه ارسال کرد. اما در صورتی که هیچ مسأله غیر طبیعی در معاینات فیزیکی و یا معاینات آزمایشگاهی مقدماتی یافت نشد و هیچ نکته ای در خصوص نگهداری و مدیریت نامناسب اسب در تاریخچه وجود نداشت آنگاه آزمایشهای اختصاصی جذب معدی - روده ای برای تعیین وجود سندرمهای جذب توصیه می شود.
این آزمایشات معمولاً یا شامل گلوکز خوراکی و یا آزمایش جذی گزیلور می باشد.

• آزمایش جذب گلوکز خوراکی
▪ مراحل آزمایش
1 ) وزن اسب اندازه گیری می شود و حیوان سرتاسر شب گرسنه نگهداری می شود(12-18 ساعت پرهیز غذایی لازم است).در دو ساعت اول آزمایش باید از نوشیدن آب توسط دام جلوگیری شود.
2 ) یک گرم از D- گلوکزانهیدراز یا مون هیدرات به ازای هر کیلوگرم وزن حیوان در نظر گرفته شده و محلول تازه 20% در آب گرم تهیه می شود.
3 ) در نمونه ناشتا، از خون فوراً قبل از آزمایش گرفته شده و زمان صفر برای آن دو در نظر گرفته می شود(همه نمونه ها در ماده ضد انعقاد).
4 ) لوله بینی معدی گذارده شده و تمام محلول گلوکز به معده رسانده می شود.
5 ) نمونه های دیگر خون در دقیقه های 180، 120، 90 ، 60 ، 30 گرفته شده و برای اندازه گیری گلوکز به آزمایشگاه فرستاده می شود و منحنی عمودی جذب گلوکز کشیده می شود.

▪ تفسیر آزمایش :
در شرایط نرمال منحنی جذب دو حالت دارد در 2 ساعت اولیه گلوکز بی رویه از روده کوچک جذب شده و غلظت گلوکز پلاسما دو برابر می شود.
فاز دوم وابسته به انسولین بوده و یک نزول پیشرونده را برای زسیدن به حالت سکون که پس از شش ساعت حاصل می شود نشان می دهد.
ساعتهای نمونه گیری که بیان شد باید این خصوصیت را در مواردی که جذب لطمه نخورده است نشان دهد.
- یک خط صاف معرف سوء جذب کامل بوده و معمولاً بر پیش آگاهی بد دلالت می کند زیرا دلایل اصلی التهاب پیش رونده دیواره روده یا نفوذ سلولی سرطانی دیواره روده است و تشخیص توسط هیستو پاتولوژی تأیید می شود.
- منحنی حد واسط جذب طبیعی و سوء جذب کامل، سوءجذب جزئی را نمایان می سازد که دلایل سوءجذب جزئی عبارتند از:
اختلالات گردش خون، کوچک شدن پرزها یا تغییرات التهابی قابل برگشت ناشی از آلودگی انگلی.

• یافته های غیر طبیعی تنفسی:
1 ) خرخر یا خس خس
2 ) افزایش تعداد تنفس - سختی تنفس و ترشحات چرکی از بینی یا سرفه
برخورد : اندوسکوپی رادیوگرافی از سینه، شستشوی نای و نایچه ها ، CBC ، آزمایشات سرم

• یافته های غیر طبیعی دستگاه ادراری:
1 ) تشخیص کلیه بزرگ شده یا کوچک شده در توش رکتال
برخورد: اولتراسونوگرافی و تشخیص بیماری کلیوی حاد از مزمن
2 ) ادرار رقیق با افزایش ادرار رقیق شده
برخورد : تجزیه ادرار در صورت وجود باکتری . گلبول سفید کشت باکتریایی عفونت جهت تشخیص عفونت

• آنالیز شیمیایی
- برخورد با اختلالات حرکتی
▪ معاینه کامل عصبی
▪ تهیه رادیوگرافها از محل محدود شده در معاینه عصبی
▪ سنجش عیار EHV-1 در سرم انسفالیت شرقی و غربی
▪ تجزیه مایع مغذی نخاعی
- برخورد در ناتوانی در گرفتن غذا
▪ اندوسکوپی دهان و حلق
▪ رادیوگرافی از دهان و حلق
▪ معاینه عصبی
در این حالات در مورد هاری احتیاط باید کرد.

 • انتخاب راههای درمان
انتخاب شیوه درمان مبتلا به کاهش وزن مبتنی بر مسائلی است که از تاریخچه، معاینات فیزیکی و کارهای تکمیلی متعاقب آن بدست می آید. برخی ار بیماریها که در اسب  می تواند منجر به کاهش وزن شود ممکن است به جز یک حالت تسکینی، پاسخ قابل توجه به درمان ندهد(مثل نئوپلازی یا نارسایی مزمن عضو).
از سوی دیگر بعضی از حالات ممکن است به طور کاملاً مطلوبی به درمان جواب دهد(انتروپاتی در اثر وجود شن، آبسه های داخل حفره شکمی، دریافت ناکافی غذا به دلیل رقابت، نامتعادل بودن جیره غذایی و مسائل مدیریتی)
به طور کلی هنگامی که علت کاهش وزن مشخص شود راههای درمانی را می توان در کتب مرجع مربوط به مسائل درمانی اسب یافت.

 منابع فارسی:
1. طب داخلی دامهای بزرگ براد فوردپی.اسمیت
2. بیماریهای اسب ا.ام.جانستون.ترجمه دکتر بهنام واحدبی اردبیلی
3. کلینیکال پاتولوژی تألیف. پرفسور گانتی آ. ساستری ترجمه دکتر علی مجابی - دکتر ابوالقاسم مرادی

REFERENCES:
(Identifying the couse of weight loss in horse . veterinary nedicine magazin)